آموزش سلامت
مرموز و کشنده اما قابل کنترل/همه چیز درباره دیابت
بیماریدیابتشیرین
زمانی که قند خون (گلوگز) در حالت ناشتا بالاتر یا مساوی 126 mg/dlباشد قند خون ٢ ساعته بالاتر از 200 mg/dl و هم چنین علائم کلاسیک دیابت مانند پرادراری، پرنوشی و کاهش وزن بدون علت در کنار قند خون بالا مشاهده شود تشخیص بیماری دیابت شیرین می دهیم.
طبقه بندی بیماری دیابت:
دیابت نوع یک یا دیابت وابسته به انسولین
دیابتنوع دو یادیابتغیروابستهبهانسولین
دیابت بارداری
- - دیابت تیپ یک یا دیابت وابسته به انسولین : یک بیماری خود ایمن است، شروع آن ناگهانی و در سنین کمتر از بیست سال است، در این بیماری طی حمله نابه جای دستگاه ایمنی بدن به سلول های خاصی از پانکراس به نام سلولهای بتا ؛ این سلولها تخریب میشود. از آنجا که این نوع سلولها در تنظیم سطح انسولین در بدن نقش دارند؛ لذا با تخریبشان سطح انسولین خون کاهش یافته و پس از از دست رفتن ٨٠ تا ٩٠ درصد سلول های بتا، انسولین تولیدی نمی تواند قند خون را کنترل کند ولذا علائم دیابت شامل پرنوشی، پرادراری وافزایش قند خون بروز پیدا می کند. تنها درمان دیابت تیپ یک تجویز انسولین خارجی است.
در صورت عدم درمان و یا کنترل ناقص بیماری، عارضه جدی و خطرناک کتواسیدوز بروز پیدا می کند. کتواسیدوز دیابتی یک عارضه ی جدی دیابت است که می تواند منجر به اغماء و مرگ شود . وقتی سلول های بدن قادر به تولید انرژی از سوختن گلوکز نباشند، به ناچار از چربی ها استفاده می کنند که به تولید مواد کتونی منجر می شود. معمولاً در بیماران تشخیص داده شده دیابت در موقعیت‌هایی که میزان انسولین خون کمتر از نیاز بدن است ایجاد میشود، همچون فراموش کردن دوز انسولین یا افزایش ناکافی دوز انسولین در وضعیت‌های استرس همچون بیماری و جراحی. می تواند باعث کتواسیدوز دیابتی باشد. در واقع در غیاب انسولین، کتون ها در خون انباشته شده و مقداری از آ نها توسط ادرار دفع می شود پس وجود مواد کتونی در ادرار یک علامت هشدار دهنده نشانه از کنترل خارج شدن بیماری دیابت است. امکانبهوجودآمدنکتواسیدوزدیابتیدرهمهیبیماراندیابتیوجوددارد؛ امّادردیابتنوع یک بسیارشایعتراست
- - دیابت تیپ دو یا دیابت غیر وابسته به انسولین: در افراد بالغ و عمدتا در سنین میانسالی بروز پیدا می کند. چاقی، تحرک کم، هایپرلیپیدمی، هایپرتنشن و وراثت در بروز دیابت نوع دو نقش دارند.
در این بیماری، بدن نسبت به عملکرد انسولین دچار مقاومت می شود؛ به این معنی که بدن فرد مبتلا انسولین تولید می کند و حتی ممکن است غلظت انسولین در خون از مقدار معمول آن نیز بیشتر باشد اما گیرنده هایی که در بافت های بدن وجود دارند و باید نسبت به این انسولین حساس باشند ، نسبت به انسولین مقاوم شده و به نوعی عدم حساسیت بافتی به انسولین ایجاد می شود. در نتیجه گلوکز نمی تواند به عنوان منبع انرژی وارد سلول ها شود و و افزایش قند خون همراه با دیگر علائم تیپیک دیابت مثل پرنوشی و پر ادراری بروز پیدا می کند. اصول درمان دیابت تیپ دو برپایه تنظیم رژیم غذایی، ورزش و تجویز داروهای ضد دیابت خوراکی است.
داروهای ضد دیابت خوراکی شامل:
متفورمین، گلی بنکلامید، گلی کلازید، پیوگلیتازون، سیتاگلیپتین، لیراگلوتاید، امپاگلیفلوزین، رپاگلیناید، آکاربوز
متفورمین (Metformin)
کاربرد این دارو در در دیابتی های چاق به تنهایی و در دیابتی های غیر چاقی که به داروهایی مانند گلی- بنکلامید و گلی کلازید به تنهایی پاسخ ندادند،است. همچنین در درمان سندرم تخمدان پلی سیستیک(PCOS) و پیشگیری از دیابت تیپ دو در افراد پیش دیابتی یا با ریسک بالای ابتلا به دیابت استفاده دارد. متفورمین می تواند باعث تهوع، کرامپ شکمی و اسهال ( به منظور کنترل این عوارض گوارشی توصیه به مصرف متفورمین به همراه غذا می شود) البته بیمار نسبت به این عوارض تحمل پیدا می کند.
نکات: این دارو در ابتدای مصرف منجر به کاهش وزن جزئی می شود. در طولانی مدت جذب ویتامین ب ١٢ را کاهش داده و می تواند منجر به آنمی شود لذا بررسی دوره ای فاکتورهای خونی پیشنهاد میشود . طول اثر متفورمین ٦ تا ١٢ ساعت بوده و به صورت دست نخورده از ادرار دفع میشود.
گلی بنکلامید(Glibenclamide)
گلی کلازید(Gliclazide)
این داروها در دیابتی های غیرچاق به تنهایی مورد استفاده است و در دیابتی های چاق کاربردی ندارد. دارو در دیابت نوع دو کاربرد دارد و در دیابت نوع یک بی تاثیر است. گلی بن کلامید با تحریک سلولهای بتا لوزالمعده بدن را وادار می کند تا انسولین بیشتری تولید کند. خط اول درمان در بیمارانی که منع مصرف متفورمین می باشد و می تواند باعث واکنش های حساسیتی پوستی، عوارض گوارشی، افزایش وزن، کاهش قند خون و اختلالات خونی شود. با داروهایی مانند کلرامفنیکل، بتابلاکرهایی مثل آتنولول، بیزوپرولول، متوپرولول، پروپرانول، وارفارین، آسپیرین، سولفونامیدها مانند سولفاسالازین، سولفامتیزول، سولفاستامید، تداخل دارد. همچنین داروهایی مانند هیدروکلروتیازید، فوروزماید، تریامترن، فنی توئین و لووتیروکسین اثر گلی بن کلامید و گلی کلازید را کم می کنند.
نکات قابل توجه: این دو دارو متابولیسم کبدی دارند. در در فاویسمی ها منع مصرف دارند. طول اثر طولانی تری نسبت به متفورمین دارند ( ١٢ تا ٢٤ ساعت). شروع اثر سریعی دارند (کم تر از یک هفته قند خون را تنظیم می کنند) . گلی بن کلامید در بیماران مسن یا بیماران با اختلال عملکرد کلیه یا سایر عواملی که بیمار را در خطر افت قند خون قرار می دهد باید با احتیاط مصرف شود. مصرف طولانی مدت مقاومت به انسولین را کاهش می دهد و به همین دلیل در بسیاری از مواقع گلی بن کلامید به همراه متفورمین استفاده می شود. توصیه به مصرف همراه با غذا در ساعت معین از روز است.
پیوگلیتازون
Pioglitazone
از طریق افزایش حساسیت سلولی به انسولین در بافت ها و افزایش برداشت گلوکز از خون عمل می کند. این دارو در بیماران با نارسایی قلبی منع مصرف دارد. در صورت استفاده از این دارو آنزیم های کبدی در حالت پایه و پس از آن به صورت دوره ای چک می شود.
لیراگلوتاید Liraglutide
این دارو از طریق کاهش سرعت تخلیه معده و القای حس سیری عمل می کند. در صورت داشتن سابقه شخصی یا خانوادگی کارسینومای (بدخیمی) تیروئیدی دارو منع مصرف دارد.
امپاگلیفلوزین Empagliflozin
به دنبال دفع گلوکز توسط این دارو، آب نیز بیشتر دفع شده و فشار خون کاهش می یابد. افتفشارخونوضعیتیوعفونتادراریازعوارضشایعآناست و دربیمارانبااختلالاتمزمنکلیویدرمراحل وخیممنع
مصرف دارد.
رپاگلیناید Repaglinide
از طریق افزایش آزادسازی انسولین از سلول ها پانکراس عمل می کند. رپاگلیناید شروع اثر بسیار سریع اما طول اثر کوتاهی دارد. عمده ی متابولیسم آن کبدی بوده و از طریق مدفوع دفع می شود. به همین دلیل در بیماران با اختلالات کلیوی بهترین انتخاب است. رپاگلیناید باید حداقل ١٥ دقیقه قبل از وعده غذایی مصرف شود، چون مکانیسم اثر آن وابسته به گلوکز استلذا دانستن این نکته مهم است که رپاگلیناید فقط در صورت مصرف وعده غذایی استفاده شود در صورتی که یک وعده غذایی مصرف نشد دوز قبل آن ماده غذایی هم مصرف نشود.
آکاربوز Acarbose
این دارو با مهار یک آنزیم خاص در جدار روده جذب گلوکز را به تأخیر می اندازد. این مکانیسم از
افزایش ناگهانی قند خون بعد از صرف غذا جلوگیری می کند. آکاربوز در بیمارانی که قند خون ناشتای نرمال دارند اما قند پس از غذای آن ها بالاست تجویز می شود. باید با اولین لقمه غذا خورده شود. عارضه آزاردهنده آن نفخ است. این دارو جذب سیستمیک بسیار کمی دارد و از آنجا که آنزیم های کبدی را در دوزهای بالاتر افزایش می دهد، در سال اول مصرف باید به صورت دوره ای چکاپ کبدی انجام شود.
تهیه شده در کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو
معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جهرم
