سلامت روان، ستون نامرئی اما حیاتی سلامت کلی جامعه است. پرداختن به چالش‌های این حوزه، به‌ویژه موضوع حساس و پیچیده‌ای مانند خودکشی، نیازمند نگاهی دقیق، علمی و سرشار از همدلی است. خوشبختانه، در شهرستان جهرم، تلاش‌های هدفمندی در جریان است که نه تنها روند نگران‌کننده پیشین را متوقف کرده، بلکه بارقه‌های امید را برای آینده‌ای سالم‌تر روشن ساخته است.

جهرم، الگویی در مهار یک روند نگران‌کننده

لادن صحراییان مدیر گروه سلامت روان معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جهرم، در گفتگویی با وبدا جهرم، از کاهش قابل توجه آمار اقدام به خودکشی در سال ۱۴۰۳ نسبت به سال ۱۴۰۲ خبر می‌دهد. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که بر اساس گفته‌های وی، شهرستان جهرم پیش از این، یک روند تقریباً ده ساله افزایشی (از ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰) را در این زمینه تجربه کرده بود. هرچند سال ۱۴۰۲ نیز شاهد کاهشی جزئی بود، اما تغییر محسوس در سال ۱۴۰۳، نتیجه برنامه‌ریزی و اقدامات هدفمند بوده است. درست است که در اقدام به خودکشی کاهش محسوس و قابل توجهی داشتیم اما در زمینه فوت ناشی از خودکشی روند همچنان صعودی است  و اینجاست که ما معتقدیم خودکشی همچنان به عنوان یک آسیب اجتماعی مهم در شهرستان مطرح است و حتی نجات جان یک نفر هم برای ما اهمیت دارد.

کلید موفقیت: تمرکز بر افسردگی و غربالگری فعال، وی ریشه این موفقیت را در یک استراتژی دو جانبه می داند. مانند شناسایی و درمان افسردگی و آموزش گسترده مهارت‌های زندگی. در ادامه توضیح می‌دهد: «ما می‌دانیم که بیماری افسردگی نقش بسیار مهمی در افکار و اقدام به خودکشی دارد. بیش از ۹۰ درصد کسانی که افسردگی دارند، افکار خودکشی را نیز تجربه می‌کنند.»

بر همین اساس، دانشگاه علوم پزشکی جهرم از سال ۱۴۰۲ برنامه‌ای جامع را آغاز کرد: « ۱۲۰ روانشناس شهر، اعم از روانشناسان سازمان‌ها و بخش خصوصی را گرد هم آوردیم و آموزش‌های بسیار تخصصی صرفاً در مورد پیشگیری و مداخله در خودکشی به آن‌ها ارائه دادیم.» این تیم آموزش‌دیده، مأموریت یافتند تا غربالگری‌های سلامت روان را در جمعیت تحت پوشش خود (کارمندان، مددجویان، دانشجویان و...) به طور جدی گسترش دهند.

افکار خودکشی؛ اورژانس روانپزشکی که رها نمی‌شود

نتیجه این غربالگری‌ها، شناسایی تعداد قابل توجهی از افراد مبتلا به افسردگی و دارای افکار خودکشی بود. صحراییان تاکید می‌کند: «افکار خودکشی از نظر ما اورژانس روانپزشکی است.» افرادی که با این افکار شناسایی می‌شدند، بلافاصله تحت نظر کارشناسان سلامت روان قرار گرفته و به پزشک یا روانپزشک برای درمان ارجاع داده می‌شدند. نکته کلیدی، رها نکردن این افراد بود: «کارشناسان ما به صورت هفتگی، و گاهی حتی دو یا سه بار در هفته، با این افراد تماس داشتند تا از روند بهبودی کامل آن‌ها اطمینان حاصل کنند.»

نگاهی به الگوهای خودکشی: جهانی و محلی

مسئول سلامت روان دانشگاه در ادامه به برخی الگوهای مشاهده شده در آمار خودکشی اشاره می‌کند که بسیاری از آن‌ها با الگوهای جهانی و کشوری مطابقت دارد. اقدام به خودکشی در زنان تقریباً دو برابر مردان است، اما متاسفانه مرگ‌های ناشی از خودکشی در مردان بیشتر رخ می‌دهد. این الگو در جهرم نیز صادق است و موارد فوت در زنان بسیار کمتر از مردان است.

او می گوید: بیشترین گروه سنی درگیر، جوانان و نوجوانان ۱۵ تا ۲۴ سال هستند. این یک الگوی ثابت جهانی است و به معنای پایین آمدن سن خودکشی در سال‌های اخیر نیست، هر چند موارد اندکی در سنین پایین‌تر نیز همواره وجود داشته است. شایع‌ترین روش اقدام، استفاده از دارو و سپس سم است. روش‌های قطعی‌تر مانند حلق‌آویزی یا استفاده از سلاح گرم و سرد ، منجر به فوت می‌شوند اما شیوع کمتری در اقدام‌ها دارند.

به گفته وی تاکنون بیشترین میزان اقدام به خود کشی در افراد با مدرک دیپلم مشاهده شده و کمترین میزان در افراد بی‌سواد و دارای تحصیلات دانشگاهی است.

علل خودکشی صحراییان می گوید: عوامل چندوجهی هستند؛ مسائل کلان اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نقش دارند، اما بیماری افسردگی به عنوان یک عامل زمینه‌ای بسیار پررنگ است. هرچند نباید نقش عوامل دیگر مانند مشکلات معیشتی را نادیده گرفت.

پیشگیری؛ راهکار بنیادی اما چگونه می‌توان از این اتفاقات تلخ پیشگیری کرد؟

وی راهکار اصلی را در افزایش سواد سلامت روان جامعه می‌داند: «اولویت ما آموزش مهارت‌های زندگی است؛ مهارت‌هایی مانند مقابله با استرس، کنترل خشم، ارتباط موثر و توانایی "نه" گفتن. قرار نیست مشکلات افراد را حل کنیم، بلکه باید به آن‌ها یاد بدهیم چگونه مشکلاتشان را مدیریت کنند.»

او بر خلاف تصورات قدیمی، بر لزوم صحبت کردن آگاهانه و صحیح در مورد خودکشی با مردم مخصوصا نوجوانان و جوانان تاکید می‌کند: «متخصصین دنیا و ایران امروز معتقدند باید با جوانان و نوجوانان در این باره صحبت کرد.» این رویکرد در جهرم عملی شده است: « سال گذشته با همکاری آموزش و پرورش، حدود ۲۶۵ جلسه آموزشی در مدارس جهرم و خفر برگزار کردیم که محور اصلی آن‌ها پیشگیری از خودکشی بود. به دانش‌آموزان و والدین در مورد پیشگیری از خودکشی آموزش دادیم، علائم خطر را گفتیم، راه‌های کمک گرفتن را معرفی کردیم و مهارت‌های زندگی را یاد دادیم تا اولین فکر فرد در مواجهه با مشکل، از بین بردن خودش نباشد.»

����نگاه به آینده: برنامه‌های اجرا شده باعث کاهش قابل توجه آمار خودکشی در جهرم (سال 1403) و قرار گرفتن جهرم (سال 1402) در وضعیت نارنجی و غیر بحرانی بود. مسئول سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی جهرم ابراز امیدواری می‌کند که با تداوم این تلاش‌ها، آموزش‌ها و مهم‌تر از همه، افزایش آگاهی و همدلی در سطح جامعه، شاهد جهانی امن‌تر و سالم‌تر از نظر روانی برای همه، به‌ویژه نسل جوان باشیم که در این راستا تمامی ارگانهای عضو کمیته آسیب های اجتماعی شهرستان باید با تمام قوا در این زمینه فعالیت های موثری در جمعیت هدف خود داشته باشند.