هفته پیشگیری از مسمومیت ها
اقدام های پیشگیری از عقرب گزیدگی
اقدام های پیشگیری از عقرب گزیدگی
عقرب ها بندپایانی با بدنی منقسم و دمی متحرک هستند و شامل گونه ها و خانواده های مختلفی می باشند .
گونه های شایع عقرب در جنوب ایران شامل : عقرب گادیم ، عقرب توسن و عقرب دارای لکه های سیاه ( به طور کامل سیاه یا زرد رنگ با لکه های سیاه ) می باشد .
در شهرستان جهرم سال 1402 ، 211 مورد عقرب گزیدگی به بیمارستان های سطح شهر مراجعه کرده اند که 208 مورد از آن ها بهبود یافته و 3 نفر به شیراز اعزام شده اند.
سم عقرب پروتئینی و عمدتا شامل آنزیم های مختلف از جمله هیالورونیداز و فسفولیپاز ، سموم تخریب کننده خون و فلج کننده ی عصبی است .
شایع ترین عوارض عقرب گزیدگی شامل درد ، قرمزی و سوزش در موضع می باشد . التهاب موضعی بافت ها و فلج موضعی ممکن است رخ دهد . علائم بسته به گونه عقرب ممکن است تا چند ساعت بهبود یابد .
در برخی موارد به خصوص در کودکان زیر 10 سال ؛ علائم سیستمیک شامل ضعف عضلانی ، خستگی ، تعریق ، دوبینی ، حرکات ناگهانی ، غیر ارادی ، و ریتمیک چشم ، انقباض و اسپاسم مکرر عضلات ، ترشح بیش از حد بزاق ، کندی در تکلم ، افزایش ضربان قلب و فشار خون و به صورت نادر ممکن است سبب تشنج ، فلج و ایست تنفسی شود . عقرب گزیدگی با برخی گونه ها به دلیل بروز انعقاد خون شدید و نارسایی کلیوی می تواند سبب تجمع آب در ریه و کلاپس قلبی عروقی و مرگ شود .
عوامل موثر در درمان عقرب گزیدگی
الف)نوع عقرب: تمام عقرب ها سمی نیستند و در تمام دنیا عقرب سمی هر منطقه ای با توجه به سابقه افراد عقرب گزیده و عوارض آن شناخته شده هستند. بنابراین ، درمان عقرب گزیدگی را باید بر مبنای سمی یا غیرسمی بودن عقرب درنظر گرفت.
ب)زمان نیش زدن(شب یا روز: با توجه به اینکه عقرب ها اکثرا در شب برای شکار و تغذیه از حشره ها فعالیت دارند و مقدار سم ذخیره شده در کیسه سمی آنها برای اولین طعمه ای که نیش می زنند بسیار زیاد است ، بنابراین ، اگر فرد آسیب دیده اولین کسی باشد که نیش زده می شود ، مقدار زیادی سم وارد بدن وی شده و در نتیجه عوارض بیشتری خواهد داشت.
ج)محل نیش: هر چه محل نیش به مراکز حیاتی(سر و گردن) نزدیک تر باشد، عوارض شدیدتر و درمان بیمار مشکل تر خواهد بود.عروق زیاد سر و گردن و گردش خون در آنها طوری است که باعث می شود سم سریع تر از مناطقی مثل دست ها و پاها به گردش خون وارد شود و در نتیجه ، عوارض شدیدتری را نشان دهد.
د)سن بیمار: هر چه سن بیمار کم تر باشد، به نسبت افراد بزرگسال، مقدار سم تزریق شده به بدن وی بیشتر خواهد بود. به همین علت ، آمار مرگ و میر در کودکان زیر ١٠سال بیشتر خواهد بود و این مساله در مطالعه های متعدد گزارش شده است.
ه) زمان طول کشیده تا رساندن بیمار به بیمارستان: با توجه به اینکه ممکن است عقرب هنگام نیش زدن سم خود را به لایه های زیر پوست یا عمیق تر از آن وارد کند و این سم برای ایجاد علائم سیستمیک باید جذب خون شود و به مراکز مختلف برسد;بنابراین، بیمار باید هرچه زودتر به درمانگاه یا بیمارستان مراجعه نماید و درمان مناسب برای وی صورت بگیرد تا خطر مرگ و میر کمتر شود.
و)وجود علائم سیستمیک: علائم سیستمیک مانند تشنج ، همولیز شدید ، تورم شدید ناحیه سر و گردن ، برافروختگی و رنگ قرمز تیره چشم ها و صورت ، تهوع و استفراغ شدید و خونی ، علائم نارسایی کلیه ها آریتمی قلبی ، دیسترس تنفسی ، اسهال و استفراغ شدید سیانوز، اسپاسم شدید حنجره، کاهش شدید فشار خون و ایست قللبی تنفسی که در تمام این موارد لازم است بیمار در ICU بستری شود و علاوه بر درمان های معمولی عقرب گزیدگی اقدام های درمانی بیشتر برای آنها انجام شود.
در صورتی که بیمار مراجعه کننده با عقربی گزیده شده باشد که سم آن ایجاد مسمومیت می کند ، باید او را بستری کرد. با در نظر گرفتن شدت مسمومیت ، علاوه بر تجویز سرم ضد عقرب گزیدگی موجود، نسبت به بررسی وضعیت عمومی بیمار و احتمال ایجاد همولیز شدید دقت کرده و آزمایش ادرار ، حداکثر هر ٣ ساعت یک بار از نظر هموگلبین، انجام شود.
سرم ضد زهر عقرب در ایران با منشا اسبی به شکل آمپول های 5 میلی لیتری تهیه شده است که بر ضد 6 نوع عقرب خطرناک ایران اثر گذاری دارد.
اقدام های پیشگیری از عقرب گزیدگی
–١ نوسازی خانه های قدیمی: خانه های قدیمی همیشه محل زندگی عقرب ها هستند . بنابراین نسبت به نوسازی آنها اقدام کرد و اگر این کار ممکن نبود دست کم باید سوراخها و شکاف های دیوارها را با مواد بنایی لازم پوشاند.
-٢ احتیاط در پوشیدن لباس و کفش در مناطق عقرب خیز از نکته های مهم پیشگیری است زیرا عقرب ها ممکن است میان لباس ها یا داخل کفش ها سکونت کنند و هنگام پوشیدن لباس یا کفش فرد را نیش بزنند . موارد متعددی عقرب گزیدگی هنگام پوشیدن لباس یا کفش دیده شده است که با علائم سیستمیک آورده شده اند . حتی نوزاد چهار روزه ای به علت وجود عقرب در قنداق دچار عقرب گزیدگی شده و در بیمارستان فوت نمود بهتر است در مناطق عقرب خیز از کفش های بندی و جلوباز استفاده نشود.
-٣ استفاده از تخت های بلند و پایه دار و گذاشتن پایه های تخت در قوطی یا ظرف محتوی آب تا از بالا رفتن عقرب از تخت جلوگیری شود
-٤ بهتر است کشاورزان هنگام بلند کردن سنگ و آجر و کار در کشتزارها دستکش ضخیم به دست کنند.
-٥ از فروبردن دست در لانه های پرندگان ( به خصوص کودکان) جلوگیری شود .
-٦ احتیاط در بیرون آوردن میوه از صندوق های میوه که از مناطق عقرب خیز به سایر مناطق برده می شوند و بازرسی وسائلی که از مناطق عقرب خیز به جای دیگر منتقل می شوند. ( مثال : کودک عقرب گزیده با گادیم که برای بازی با دوستانش به داخل کولر آبی رفته که عقرب در آن لانه کرده و از رامهرمزبه اهواز منتقل شده بود.
-٧ ماکیان به خصوص مرغ و خروس علاقه خاصی به عقرب ها دارند با مهارت آنها را شکار کرده و می بلعند و هیچ گونه آسیبی هم به آنها وارد نمی شود . بنابراین می توان در مناطق عقرب خیز از پرورش ماکیان برای از بین بردن عقرب ها استفاده کرد.
-٨ برای از بین بردن عقرب ها بهتر است نزدیک محل زندگی عقرب ها یک گونی خیس گذاشته شود تا به علت خنک بودن زیر گونی جمع شوند.
-٩ نخاله ها و باقی مانده های ساختمانی را، به دلیل ایجاد فضای مناسب برای لانه کردن عقرب ها، در منزل نگهداری نکنید.
-١٠در بعضی کشورها از گرد سموم مثل بایگون یا لیندین ،دیازینون و مالا تیون برای از بین بردن عقرب ها استفاده می کنند . البته این سموم از نظر ایجاد سرطان زیر سوال هستند. در تعدادی از کشورها استفاده از آنها ممنوع است و استفاده از آنها باید با مجوز مقامات مربوط باشد . در صورت لزوم استفاده از این سموم باید آنها را طی روز در مسیر یا لانه عقرب ها پاشید. اگر این کار در شب انجام شود ممکن است به علت خروج عقرب ها و ندیدن آنها عقرب گزیدگی اتفاق بیفتد.
دکتر مژده حق گویان، داروساز و کارشناس مرکز اطلاع رسانی داروها و سموم معاونت غذا و دارو دانشگاه علوم پزشکی جهرم
نظر دهید