بررسی نقش تغذیه در پیشگیری و کنترل دیابت با حضور خانم سمیرا رحمانیان، کارشناس مسئول واحد تغذیه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی جهرم

خانم رحمانیان، سلام؛ به کافه سلامت خوش آمدید. از اینکه دعوت ما را پذیرفتید و وقت ارزشمندتان را در اختیار ما قرار دادید، سپاسگزاریم. برای شروع بفرمایید اصلاً دیابت چیست و چرا به آن بیماری خاموش می‌گویند؟

 من هم از شما سپاسگزارم که این موضوع مهم را مطرح کردید. دیابت یکی از شایع‌ترین بیماری‌های غیرواگیر است که در اثر افزایش مزمن قند خون ایجاد می‌شود. علت آن معمولاً کمبود تولید انسولین در بدن یا کاهش اثر آن است. به دیابت «بیماری خاموش» می‌گویند، چون ممکن است سال‌ها بدون علامت باشد و فرد زمانی متوجه شود که عوارض آن مثل مشکلات قلبی، کلیوی یا چشمی ظاهر شده است.

 چه نوع دیابتی شایع‌تر است و بیشتر چه افرادی در معرض خطر هستند؟

 دیابت دو نوع اصلی دارد. نوع اول بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و وابسته به انسولین است. نوع دوم اما شایع‌ترین نوع است و معمولاً در بزرگسالان بروز می‌کند، مخصوصاً افرادی که اضافه وزن دارند یا تحرک بدنی کمی دارند. علاوه بر این، سابقه خانوادگی، تغذیه ناسالم و استرس هم در بروز آن نقش دارند. متأسفانه آمار ابتلا در کشور ما و حتی در شهر جهرم در سال‌های اخیر رو به افزایش است.

 خانم رحمانیان، از دید شما که کارشناس تغذیه هستید، تغذیه چه نقشی در پیشگیری از دیابت دارد؟

نقش تغذیه بسیار کلیدی است. در واقع، دیابت نوع دوم تا حدود زیادی با تغییر شیوه زندگی قابل پیشگیری است. رژیم غذایی سالم، مصرف میوه و سبزی، غلات کامل، و پرهیز از قندهای ساده و چربی‌های ناسالم می‌تواند خطر ابتلا را به میزان زیادی کاهش دهد. ما باید به سمت الگوی غذایی ایرانی سنتی برگردیم؛ یعنی استفاده از نان سبوس‌دار، حبوبات، سبزیجات تازه و کاهش مصرف نوشیدنی‌های شیرین و غذاهای آماده.

 خیلی از مردم فکر می‌کنند اگر قند و شیرینی نخورند، دیگر دچار دیابت نمی‌شوند. آیا این تصور درستی است؟

 نه کاملاً. چون تنها عامل دیابت قند نیست. پرخوری، اضافه‌وزن، کم‌تحرکی و مصرف زیاد چربی‌های اشباع هم نقش دارند. بدن انسان برای تأمین انرژی به مقدار مشخصی از همه گروه‌های غذایی نیاز دارد، اما وقتی تعادل به‌هم بخورد، مقاومت به انسولین ایجاد می‌شود و زمینه‌ی دیابت فراهم می‌گردد. بنابراین مهم‌تر از حذف کامل یک ماده غذایی، داشتن تعادل و اندازه‌گیری است.

 به‌ویژه با توجه به سبک زندگی امروز، خیلی‌ها وعده‌ها را حذف می‌کنند یا به غذاهای فست‌فودی روی آورده‌اند. این موضوع چقدر خطرناک است؟

 حذف وعده‌های غذایی باعث می‌شود قند خون نوسان پیدا کند و بدن دچار استرس متابولیک شود. از طرفی فست‌فودها معمولاً پرکالری، پرچرب و کم‌فیبر هستند و همین امر زمینه‌ساز چاقی و دیابت است. بهترین کار خوردن سه وعده اصلی و دو میان‌وعده سبک در طول روز است تا سطح قند خون در محدوده‌ی طبیعی بماند.

 در شهر جهرم چه برنامه‌هایی در زمینه آموزش و پیشگیری از دیابت در حال انجام است؟

 همکاران ما در واحد تغذیه و واحد بیماری‌های غیرواگیر در خانه‌های بهداشت، مراکز خدمات جامع سلامت و مدارس در حال آموزش مردم هستند. همچنین طرح‌های غربالگری قند خون و اندازه‌گیری شاخص توده بدنی برای افراد در معرض خطر انجام می‌شود. در هفته ملی دیابت، کلاس‌های آموزشی ویژه‌ای برای خانواده‌ها برگزار می‌شود تا اهمیت تغذیه، ورزش و کنترل وزن بیشتر شناخته شود.

اگر کسی دیابت داشته باشد، آیا باید رژیم خاصی بگیرد؟ یا فقط قند را کم کند کافی است؟

رژیم غذایی در دیابت باید متعادل و شخصی‌سازی‌شده باشد. فرد دیابتی باید از همه گروه‌های غذایی استفاده کند ولی با اندازه مناسب. وعده‌های غذایی باید منظم و سر ساعت باشند. مصرف فیبر (مثل سبزیجات و حبوبات) به کنترل قند خون کمک می‌کند. همچنین بهتر است برنج سفید با برنج قهوه‌ای یا مخلوط با حبوبات جایگزین شود و مصرف روغن‌های گیاهی مثل روغن زیتون به‌جای روغن‌های جامد توصیه می‌شود.

 به نظر شما آگاهی مردم درباره‌ی نقش تغذیه در دیابت کافی است؟

 هنوز جای کار زیادی داریم. خیلی‌ها دیابت را جدی نمی‌گیرند تا زمانی که دچار عارضه می‌شوند. آموزش باید از سنین پایین و در مدارس شروع شود. آگاهی عمومی درباره‌ی تغذیه سالم نه فقط برای دیابت، بلکه برای پیشگیری از سایر بیماری‌های مزمن مثل فشارخون و چربی بالا ضروری است.

در پایان، اگر بخواهید یک پیام کوتاه و کاربردی برای مردم داشته باشید، چه می‌گویید؟

 فقط یک جمله: «پیشگیری شیرین‌تر از درمان است!» هرکس با انتخاب‌های غذایی درست و تحرک روزانه می‌تواند از دیابت پیشگیری کند یا اگر مبتلاست، آن را کنترل کند. هر لقمه‌ای که می‌خوریم، یا دارو است یا سم؛ انتخاب با خود ماست.

 از شما بابت حضور در این گفت‌وگو و توضیحات روشنگرانه‌تان بسیار سپاسگزاریم.

 من هم از شما و مخاطبان گرامی تشکر می‌کنم. امیدوارم با افزایش آگاهی و تغییر سبک زندگی، شاهد جامعه‌ای سالم‌تر و شاداب‌تر باشیم.

در پایان باید گفت: دیابت بیماری خاموشی است که می‌توان با آگاهی، تغذیه سالم و تحرک روزانه جلوی آن را گرفت. کافه سلامت پیشنهاد می‌کند: از همین امروز، به غذای هر روزتان با چشم سلامتی نگاه کنید — هر لقمه آگاهانه، یک گام دورتر از دیابت!